Otyłość

Terminem otyłość określamy chorobę przewlekłą, bez tendencji do samoistnego ustępowania, charakteryzującą się zwiększeniem poziomu tkanki tłuszczowej w ciele. Przyczyną otyłości jest gromadzenie się nadwyżki energii dostarczanej z pożywieniem, czego konsekwencją jest nadmierne wypełnienie triacyloglicerolami już istniejących lub tworzenie się nowych komórek tłuszczowych. Oba te zjawiska mogą występować równocześnie.

Utrzymanie równowagi energetycznej organizmu jest zachowane, jeśli możliwe jest zarządzanie zasobami energii. W przypadku, kiedy podaż energii pochodzącej z pożywienia jest wyższa niż energia wydatkowana na codzienne czynności, zawodową i pozazawodową aktywność następuje zjawisko przechowywania nadwyżki, którą organizm mógłby wykorzystać podczas ewentualnych niedoborów.

Ocena masy ciała i zawartości oraz rozmieszczenia tkanki tłuszczowej

Prawidłowa masa ciała jest zazwyczaj oceniana na podstawie wskaźnika masy ciała (BMI-body mass index).

Wskaźnik masy cała otrzymujemy poprzez podzielenie masy ciała podanej w kilogramach przez kwadrat wysokości ciała podanej w metrach.

Według kryteriów przyjętych przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) prawidłowy BMI, zarówno dla kobiet jak i dla mężczyzn, mieści się w zakresie 18,5-24,9 kg/m², wartości mieszczące się w zakresie 25-29,9 kg/m² świadczą o nadwadze, natomiast w przypadku wartości >30 km/m² mówimy o otyłości. Wyróżnia się także otyłość olbrzymią, którą rozpoznaje się, gdy BMI jest większe niż 40kg/m². Wskaźnik masy ciała jest metodą najbardziej powszechną, jednak posiada swoje ograniczenia. Nie tylko nie uwzględnia płci, ani wieku ale również nie można na jego podstawie określić poziomu tkanki tłuszczowej ani jej rozmieszczenia.

Istotnym elementem wskazującym na otyłość jest rozmieszczenie tkanki tłuszczowej, które można ocenić porównując obwód talii z obwodem bioder, a następnie obliczając stosunek obu parametrów (obwód talii dzielimy przez obwód bioder). WHR (waist-to-hip circumference ratio) >0,8 u kobiet i WHR >1,0 u mężczyzn wskazuje na tendencje do gromadzenia się tkanki tłuszczowej w jamie brzusznej i jest podstawą do rozpoznania otyłości brzusznej. Powyższe wartości mogą ulegać nieznacznym wahaniom. W wielu pracach klinicznych przyjmowane są nieco inne kryteria podziału. Wspomina się również o wskaźniku WHtR, który bierze pod uwagę także wzrost badanej osoby, co wydaje się mieć dość istotne znaczenie.

Obecnie metodą oceny zawartości i rozmieszczenia tkanki tłuszczowej oraz spoczynkowej przemiany materii, mającą najszersze zastosowanie, jest metoda bioelektroimpedancji. Natomiast najlepszą metodą pomiaru tkanki tłuszczowej wiscelarnej jest tomografia komputerowa. W wysokospecjalistycznych ośrodkach stosuje się również metodę rezonansu magnetycznego oraz metodę dwufotonowej lub dwukwantowej absorpcjomerii promieniowania rentgenowskiego.

Wpływ otyłości na funkcjonowanie organizmu

Obecnie otyłość jest najczęściej występującą chorobą, której przyczyną są zaburzenia odżywiania o różnej etiologii.

Efektem otyłości jest występowanie wielu chorób, między innymi: zaburzeń lipidowych, nadciśnienia tętniczego, cukrzycy typu 2, niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby, kamicy pęcherzyka żółciowego, chorób układu krążenia, niektórych nowotworów, dny moczanowej. Ponadto otyłość skraca czas życia i zdecydowanie obniża jego komfort, wpływa też na wahania nastroju i może być czynnikiem sprzyjającym pojawieniu się depresji.

Do przyczyn otyłości zaliczamy, między innymi, czynniki:

• genetyczne(choroba jednogenowa, zespół monogenowy, otyłość wielogenowa)
• endokrynne (Zespol Cushinga,, czynnościowe lub organiczne uszkodzenie podwzgórza, niedoczynność tarczycy, niedoczynność przysadki)
• środowiskowe (nieprawidłowe nawyki żywieniowe, oraz niewłaściwą strukturę spożycia żywności, zbyt niska aktywność fizyczna lub jej brak, a także przewlekły stres)
• psychologiczne (zaburzenia emocjonalne)

Nie bez znaczenia jest również stan mikrobioty jelitowej. Z najnowszych badań wynika, że skład mikrobioty osób otyłych (niższa różnorodności, a także zmniejszenie liczby bakterii komensalnych o działaniu przeciwzapalnym) jest znacząco różny od składu mikrobioty osób szczupłych.

W kontekście problemu nadmiaru tkanki tłuszczowej bardzo istotny jest fakt jej rozmieszczenia. Fizjologiczne właściwości komórek tłuszczowych, a także ich podatność na działanie hormonów są odmienne. Tkanka tłuszczowa trzewna różni się od tkanki tłuszczowej podskórnej z okolicy pośladkowo-udowej wyższą wrażliwością receptorów beta-adrenergicznych, co jest przyczyną zwiększonego uwalniania kwasów tłuszczowych w wyniku działania katecholamin. W otyłości brzusznej obserwuje się zwiększone stężenie wolnych kwasów tłuszczowych, co ma duże znaczenie patogenne.

Należy również zaznaczyć, że otyłość brzuszna jest częścią składową zespołu metabolicznego.

Leczenie dietetyczne w otyłości

Podstawowym elementem w leczeniu dietetycznym otyłości jest zastosowanie diety niskoenergetycznej, która nie może zawierać mniej niż 1000 kcal.

Przed rozpoczęciem odchudzania należy ustalić dzienne zapotrzebowanie energetyczne. W tym celu najpierw oblicza się spoczynkową przemianę materii a wynik mnoży przez współczynnik aktywności fizycznej. Otrzymujemy wówczas informację o dziennym zapotrzebowaniu energetycznym. Od uzyskanej wartości odejmujemy od 500 do 1000 kcal, co pozwala na bezpieczną redukcję masy ciała.

Dieta taka powinna dostarczać wszystkich niezbędnych składników odżywczych uwzględniających normy żywienia.

Bardzo istotny jest poziom błonnika w diecie, który powinien mieścić się w zakresie 30-40 gram dziennie

Białko w diecie niskoenergetycznej powinno być dostarczane w ilości 0,8-1,5g/kg masy ciała

Wskazane jest, aby spożywać węglowodany charakteryzujące się niskim indeksem glikemicznym. Ich zawartość nie powinna być niższa niż 130 gram węglowodanów dziennie. Dalsze ograniczenia wymagają profesjonalnego nadzoru.

Posiłki powinny być spożywane regularnie, w spokoju i o tych samych porach. Zalecane jest spożywanie 4-5 niewielkich posiłków dziennie. Przy czym pierwszy posiłek powinien być zjedzony w ciągu 30 minut od przebudzenia, a ostatni na 3 godziny przed pójściem spać. Zalecenia dotyczące ilości posiłków mogą ulegać pewnym modyfikacjom w przypadku diety dla osób otyłych borykających się z insulinoopornością, a także w przypadku innych współistniejących schorzeń

W leczeniu otyłości niewskazane są diety charakteryzujące się drastycznym ograniczeniem spożywania węglowodanów (mniej niż 100 gram dziennie) oraz wysokim spożyciem białek i tłuszczów.

Prawidłowe tempo redukcji masy ciała to 0,5-1 kg tygodniowo.

Bez specjalnego uzasadnienia nie zaleca się bardzo szybkiej redukcji masy ciała, gdyż przyczynia się to do spowolnienia tempa przemiany materii, a także utraty beztłuszczowej masy ciała.

Bardzo istotnym elementem, obok dietoterapii, jest codzienna aktywność fizyczna.

Bibliografia:

1. Zaborska-Markiewicz B.: Otyłość – epidemia XX wieku. Profilaktyka i leczenie zachowawcze otyłości. Postęp Nauk Medycznych 22,494-497, 2009
2. Szostak W.B., Białkowska M., Cichocka A. i wsp.: Ocena zasadności „diety optymalnej” w profilaktyce metabolicznych chorób cywilizacyjnych. Insytyt Żywności i Żywienia, Warszawa 2004.
3. Czerwińska E., Walicka M., Marcinkowska-Suchowierska E. Otyłość – czy zawsze prosta? Postępy Nauk Medycznych 2013; 4: 307-310.
4. Jarosz M. Otyłość. Zapobieganie i leczenie. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009.