Zaburzenia odżywiania stają się coraz bardziej powszechnym problemem w społeczeństwie. Ich etiologia jest złożona. Do czynników mających wpływ na pojawienie się zaburzeń odżywiania zaliczyć można: dostępność jedzenia, presję wizerunku, problemy z budowaniem relacji z otoczeniem i z samym sobą, potrzebę akceptacji, jakość relacji w rodzinie, a także czynniki genetyczne i biologiczne.
Czynnik społeczny
Obecnie żyjemy w kulturze, którą określić można jako schizofreniczną. Z jednej strony atakowani jesteśmy przez reklamy jedzenia powszechnie uznawanego za niezdrowe. Atrakcyjnie przedstawione, efektownie sfotografowane i zamieszczone na bilbordach oraz pierwszych stronach poczytnych magazynów słodycze, produkty przetworzone, a także tłuste i słone przekąski zachęcają nas do nieustającej konsumpcji. Z drugiej strony w mediach stale napotykamy na informacje o konieczności stosowania odpowiedniej diety, dbałości o szczupłą sylwetkę i zdrowie.
Nie bez znaczenia jest również promowany w mediach kult szczuplej i sylwetki, o jakiej marzy większość nastolatek. Sprzeczność komunikatów sprawia, że nie każda osoba jest w stanie zachować odpowiedni dystans do pojawiających się każdego dnia informacji. Wyzwaniem staje się także selekcja i umiejętność odróżnienia wiadomości istotnych od zbędnych lub nieprawdziwych.
Podążając bezrefleksyjnie za każdym przekazem promującym tzw. wzorce piękna, osoby młode, które są szczególnie podatne na wpływy o wiele łatwiej wchodzą w „narzucane” im przez media role. W efekcie może pojawić się problem z restrykcjami i nadmiernym kontrolowaniem ilości spożywanego jedzenia lub przejadaniem się wywołującym poczucie winy i działania kompensacyjne.
Pierwszym z grupy sklasyfikowanych zaburzeń odżywiania, które będą opisywane w kolejnych wpisach jest jadłowstręt psychiczny, (ang. Anorexia Nervosa, AN)
Kryteria diagnostyczne według ICD-10:
Zmniejszenie masy ciała (lub brak przyrostu-w przypadku dzieci) prowadzące do osiągnięcia masy ciała poniżej 15% prawidłowej albo oczekiwanej dla wieku lub BMI równe lub mniejsze 17,5
Zachowania zmierzające do zmniejszenia masy ciała: unikanie „tuczącego” jedzenia, prowokowanie wymiotów, przeczyszczania, wyczerpujące ćwiczenia fizyczne, stosowanie leków zmniejszających łaknienie lub mających działanie moczopędne
Obawa przed przytyciem i zaburzony obraz własnego ciała
Zaburzenia hormonalne, manifestujące się u kobiet zanikiem miesiączki, a u mężczyzn utratą zainteresowań seksualnych i potencji
Zaburzenie nie spełnia kryteriów rozpoznania bulimii psychicznej
Anoreksja
Osoby chore na anorexię mogą prezentować różne objawy, które zagrażają ich życiu i zdrowiu.
Anorexia jest uznawana za chorobę charakteryzującą się największym wskaźnikiem śmiertelności wśród wszystkich chorób psychiatrycznych. Dlatego tak ważna jest czujność rodziny, najbliższego otoczenia, a także osób u których osoba chorująca szuka pomocy. Bardzo często dziewczęta (ale i chłopcy) zmagający się z anorexią pierwsze kroki kierują raczej do gabinetu dietetyka niż psychologa. Niezwykle ważna jest wówczas nie tylko gruntowna wiedza na temat tego zaburzenia, ale także umiejętność nawiązania relacji i powstrzymania się od oceny. Przede wszystkim należy taką osobę zachęcić do wizyty u psychologa lub psychiatry. Optymalnym rozwiązaniem w leczeniu chorych na anorexię jest opieka zespołu interdyscyplinarnego, składającego się z lekarza, psychologa, dietetyka lub psychodietetyka. W zależności od potrzeb skład takiego zespołu może być poszerzany o przedstawicieli innych specjalności.
Podstawą oceny sposobu żywienia osoby chorującej na anorexię jest prawidłowo przeprowadzony wywiad żywieniowy, dzięki któremu uzyskujemy od pacjenta informację dotyczącą jego nawyków i zwyczajów żywieniowych.
Kryteria diagnostyczne według DSM-5
Ograniczenie podaży energetycznej posiłków prowadzące do znacząco obniżonej masy ciała (adekwatnie do płci, wieku, zdrowia psychicznego)
Intensywna obawa przed przyrostem masy ciała lub otyłością, lub utrzymujące się zachowania uniemożliwiające przyrost masy ciała, nawet przy znacząco obniżonej masie ciała
Zaburzone doświadczanie masy ciała lub kształtu ciała, nadmierny wpływ masy ciała na samoocenę lub utrzymująca się nieświadomość znaczenia obecnej, zbyt niskiej masy ciała.
Według klasyfikacji DSM -5 wyróżnia się cztery stopnie nasilenia jadłowstrętu psychicznego, w zależności od BMI:
- Łagodny (BMI ≤ 17 kg/m2)
- Umiarkowany (BMI 16-16,99 kg/m2)
- Ciężki (BMI 15-15,99 kg/m2)
- Bardzo ciężki (BMI < 15 kg/m2)
Wyróżnia się dwa typy anoreksji:
- Typ restrykcyjny (ograniczający), który charakteryzuje się ograniczaniem przez osobę chorą przyjmowania pokarmu do bardzo niewielkich porcji i nieregularnie stosuje środki przeczyszczające.
- Typ bulimiczny (z napadami objadania się lub przeczyszczaniem), w którym osoba mimo zwyczajowego ograniczania ilości przyjmowanego pokarmu, regularnie doświadcza okresów przejadania się lub prowokowania wymiotów i nadużywania środków odwadniających i przeczyszczających.
Powstawanie
U podłoża zaburzeń odżywiania leżą czynniki biologiczne, genetyczne, rodzinne, kulturowe i indywidualne.
Bardzo często wymienione czynniki wzajemnie na siebie wpływają i trudno wyodrębnić zestaw, które zawsze predysponuje do pojawienia się zaburzeń odżywiania.
- Na pewno charakterystyczne dla osób chorujących na anorexię jest:
- Nadmierna samokontrola
- Skłonność do rywalizacji i chęć osiągania wysokich wyników
- Przesadna dbałość o wygląd i masę ciała
- Perfekcjonizm
- Labilność emocjonalna
Ponadto u pacjentów z anorexią można zauważyć:
- Na poziomie myśli: usztywnione myślenie, trudności w podejmowaniu decyzji, trudności z koncentracją
- Na poziomie emocji: obniżenie nastroju, tendencja do złoszczenia się, ataki lęku
- Na poziomie zachowania: obsesyjność-sztywność w różnych sferach, pedantyczność, brak spontaniczności, nadmierna koncentracja na sobie
Anorexia wiąże się ze zwiększonym ryzykiem pojawienia się powikłań somatycznych oraz dodatkowych zaburzeń psychicznych, w tym depresji, stanów lękowych i obsesyjno-kompulsywnych.
Pacjenci prezentujący typ objadająco-przeczyszczający w porównaniu z pacjentami prezentującymi typ restrykcyjny są bardziej impulsywni i charakteryzują się większą skłonnością do nadużywania alkoholu i innych substancji psychoaktywnych.
Leczenie żywieniowe
Celem leczenia żywieniowego jest nie tylko normalizacja masy ciała. Szczególnie ważne jest dążenie do zniwelowania patologicznych zachowań żywieniowych, ukształtowania prawidłowych postaw wobec odżywiania się, a także osiągnięcie przez pacjenta zdolności do prawidłowej percepcji stanu głodu i sytości. Kolejnym elementem jest edukacja żywieniowa, a właściwie reedukacja, na podstawie której pacjent dokonuje korekty własnej wiedzy związanej z odżywianiem się.
Dietoterapia obejmuje odpowiedni plan żywieniowy oparty na regularnych, różnorodnych i zbilansowanych posiłkach, dostosowanych do aktualnego stanu pacjenta i jego preferencji smakowych. Właściwy bilans energetyczny, proporcje makroskładników, podaż białka, błonnika, kwasów tłuszczowych, składników mineralnych i witamin znacząco wpływają na poprawę samopoczucia i sprzyjają procesowi zdrowienia.