Zaburzenia odżywiania (eating disorder, ED) to nieprawidłowe zachowania żywieniowe charakteryzujące się zaabsorbowaniem masą ciała i kształtem sylwetki, skrajnymi restrykcjami żywieniowymi, a także objadaniem i zachowaniami kompensacyjnymi. Osoby chorujące na zaburzenia odżywiania przeszacowują znaczenie sylwetki i masy ciała nadmiernie koncentrując się na wyglądzie. ED należą do schorzeń biopsychospołecznych, które są wywołane przez różnorodne przyczyny.
Na czym polega patologia zaburzeń odżywiania?
Patologia zaburzeń odżywiania obejmuje postawy, zachowania i myśli związane z jedzeniem oraz nadmierną koncentrację i przecenianie znaczenia kształtu sylwetki i masy ciała. Może występować pod postacią restrykcji żywieniowych, epizodów objadania się i przejawiania zachowań kompensacyjnych (prowokowanie wymiotów, nadmierna aktywność fizyczna, głodówki, przeczyszczanie). Znajomość czynników wpływających na pojawienie się tych zaburzeń może pomóc w podjęciu interwencji profilaktycznych i efektywności leczenia.
Do najbardziej znaczących czynników rozwoju zaburzeń odżywiania zalicza się:
Czynniki osobowościowe
Czynniki biologiczne (uwarunkowania genetyczne, czynniki związane z neuroprzekaźnikami i neuromodulatorami, a także czynniki neurohormonalne)
Stresogennie czynniki środowiskowe
Wpływ najbliższej rodziny
Zniekształcenia poznawcze
Problemy związane z tożsamością
Czynniki społeczno-kulturowe
Klasyfikacja zaburzeń odżywiania
Według klasyfikacji DSM – 5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) „Kryteriów Diagnostycznych Zaburzeń Psychicznych” wyróżnia się osiem rodzajów zaburzeń jedzenia i odżywiania.
Zespół Pica
Zaburzenia przeżuwania
Zaburzenia z ograniczeniem/unikaniem przyjmowania pokarmów
Jadłowstręt psychiczny
Żarłoczność psychiczna
Zaburzenia z napadami objadania się
Inne określone zaburzenia jedzenia i odżywiania się
Nieokreślone zaburzenia jedzenia i odżywiania się
Obowiązująca od 1 stycznia 2022r. jedenasta edycja ICD (International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems) „Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i problemów Zdrowotnych” wymienia następujące kategorie zaburzeń odżywiania:
Jadłowstręt psychiczny
Bulimia psychiczna
Zaburzenia z napadami objadania się
Zaburzenia z ograniczaniem/unikaniem pokarmów
Zespół Pica
Zespół przeżuwania, regurgitacja
Inne określone zaburzenia karmienia lub odżywiania
Nieokreślone zaburzenia karmienia lub odżywiania
Negatywne skutki zaburzeń odżywiania
Przebieg zaburzeń odżywiania jest związany zarówno ze sferą psychiczną jak i somatyczną. Konsekwencje choroby mogą stanowić zagrożenie nie tylko dla zdrowia ale także dla życia pacjenta i wiążą się m.in. z zaburzeniem pracy:
układu krążenia,
układu nerwowego,
układu hormonalnego,
układu kostnego,
przewodu pokarmowego (szczególnie pracy jelit)
oraz
zaburzeniami elektrolitowymi
nieprawidłowościami w sferze poznawczej i sposobie myślenia
obniżonym nastrojem/depresją
zaburzeniami snu
Osoby chorujące na zaburzenia odżywiania wymagają opieki lekarskiej (internista, kardiolog, psychiatra, endokrynolog), rehabilitacji żywieniowej, psychoterapii, współpracy z psychodietetykiem, a w niektórych przypadkach także wsparcia farmakologicznego.
Psychoterapia zaburzeń odżywiania
Zaburzenia odżywiania są stanami psychicznymi, których patogeneza jest bardzo złożona. Charakteryzują się także współchorobowością i poważnymi powikłaniami somatycznymi. Leczenie zaburzeń odżywiania wymaga interdyscyplinarnego leczenia oraz psychoterapii, która zawiera diagnozę, terapię zniekształconego postrzegania siebie i obrazu własnego ciała, a także słabego poczucia tożsamości problemów relacyjnych, deficytów emocjonalnych i poznawczych
W leczeniu zaburzeń odżywiania konieczna jest opieka zespołu interdyscyplinarnego. Psychoterapia powinna obejmować diagnozę i pracę nad zniekształconym postrzeganiem obrazu siebie i ciała, perfekcjonizmem, deficytami poznawczymi, emocjonalnymi, trudnościami interpersonalnymi, a także osłabionym poczuciem własnej wartości i tożsamości.
Do nurtów psychoterapeutycznych rekomendowanych w leczeniu zaburzeń odżywiania, których skuteczność została potwierdzona badaniami należą: terapia poznawczo behawioralna (CBT), interpersonalna, psychodynamiczna oraz poznawczo-analityczna. Zalecane jest także stosowanie terapii systemowej rodzinnej. Pomocne może być również zastosowanie terapii akceptacji i zaangażowania (ACT) ukierunkowanej na pracę nad zwiększaniem uważności i samoświadomości pacjenta, elastyczność myślenia i uzyskanie względnej równowagi między unikaniem a dążeniem. Wykorzystuje się także inne formy terapii, między innymi muzykoterapię, psychodramę, trening społecznego poznania czy trening neuropoznania.
Powrót do równowagi
Pełne wyleczenie zaburzeń odżywiania jest długotrwałym procesem ale jest możliwe do osiągnięcia. Bardzo ważna jest w tym przypadku wczesna diagnoza. Im wcześniej wykryje się zaburzenie odżywiania, tym większa szansa na wyleczenie. Powrót do zdrowia obejmuje odzyskanie i utrzymanie prawidłowej masy ciała, unormowanie parametrów biochemicznych oraz fizjologicznych, a także obniżenie lęku, poprawa zachowań żywieniowych i relacji z jedzeniem. Znaczącą rolę odgrywa aktywna i zaangażowana postawa pacjenta i współpraca zespołu specjalistów, która pozwala na całościowe podejście do problemu i wszechstronną pomoc w powrocie do zdrowia. Istotne jest zaangażowanie i wsparcie rodziny i najbliższego środowiska a także refleksja dotycząca czynników, które wpłynęły na pojawienie się choroby.
Źródła:
- American Psychiatric Association Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders 2000
- Brytek-Matera A. (red.) Psychodietetyka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2020
- Brytek-Matera A. Zaburzenio Odżywiania, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2021
- Maine M., McGilley B.H., Bunnell D.W. (red) Leczenie zaburzeń odżywiania. Pomost między nauką a praktyką, Wydawnictwo Elsevier, Wrocław 2013